Doanh nghiệp phát sinh chất thải nguy hại có thể bị phạt bao nhiêu?

Doanh nghiệp cần quan tâm gì đến chất thải nguy hại?

Khi khối lượng chất thải nguy hại tăng lên cùng với quá trình sản xuất – chế biến, nhiều doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ bị phạt nặng mà không hay biết. Không ít đơn vị dù có hệ thống xử lý vẫn bị lập biên bản vì sai sót trong khâu kê khai, lưu giữ hoặc chuyển giao chất thải. Lúc này, câu hỏi đặt ra là: “Trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp đến đâu khi phát sinh chất thải nguy hại?”

Chất thải nguy hại (CTNH) bao gồm pin, dầu thải, dung môi hữu cơ, kim loại nặng, v.v… Khi không được xử lý đúng quy chuẩn, chúng có thể gây ô nhiễm đất, nguồn nước và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Pháp luật Việt Nam, thông qua Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các nghị định hướng dẫn, xác định rõ: doanh nghiệp là chủ nguồn thải, chịu toàn bộ trách nhiệm từ khâu phân loại đến tiêu hủy cuối cùng.

Theo Khoản 1 Điều 3 của Nghị định 45/2022/NĐ-CP, mọi tổ chức phát sinh CTNH đều thuộc diện quản lý nghiêm ngặt, phải kê khai định kỳ, ký hợp đồng chuyển giao với đơn vị có giấy phép phù hợp, và lưu hồ sơ ít nhất 5 năm.

Các căn cứ pháp lý và nghĩa vụ bắt buộc

Rất nhiều doanh nghiệp vô tình rơi vào sai phạm vì không nắm rõ các quy định pháp lý liên quan đến chất thải nguy hại. Dưới đây là các văn bản quan trọng và nghĩa vụ chủ nguồn thải phải thực hiện:

Các văn bản pháp lý chính yếu

• Luật Bảo vệ môi trường 2020 – Hiệu lực từ 1/1/2022
• Nghị định 45/2022/NĐ-CP – Về xử phạt vi phạm hành chính lĩnh vực môi trường
• Thông tư 02/2022/TT-BTNMT – Về quản lý chất thải nguy hại
• Thông tư 02/2023/TT-BTNMT – Bổ sung quy chuẩn kỹ thuật quốc gia

Việc hiểu rõ và tuân thủ các văn bản pháp luật trên không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro bị xử phạt mà còn là trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp đối với môi trường và cộng đồng. Mỗi hành vi không đúng quy định đều có thể dẫn tới chế tài nghiêm khắc, ảnh hưởng lâu dài đến uy tín và hoạt động của đơn vị.

Trách nhiệm cụ thể của doanh nghiệp

1. Kê khai và đăng ký chủ nguồn thải với Sở Tài nguyên và Môi trường
2. Phân loại – lưu giữ CTNH tại khu vực riêng biệt, có biển báo, mái che, chống rò rỉ
3. Chuyển giao cho đơn vị có giấy phép hành nghề xử lý CTNH
4. Lập hồ sơ quản lý CTNH đầy đủ: biên bản bàn giao, chứng từ chất thải, báo cáo định kỳ
5. Lưu hồ sơ ít nhất 5 năm, sẵn sàng cung cấp khi cơ quan thanh tra yêu cầu

Doanh nghiệp không thực hiện đúng các nghĩa vụ trên đều có thể bị xử phạt từ hành chính đến hình sự, tùy theo mức độ vi phạm và hậu quả gây ra.

Trách nhiệm cụ thể với chất thải nguy hại

Ở góc độ pháp lý, trách nhiệm của doanh nghiệp không chỉ dừng lại ở việc “đừng làm sai”, mà còn phải chủ động thực hiện đầy đủ quy trình quản lý chất thải nguy hại đúng chuẩn. Trong thực tế, nhiều sai phạm xảy ra chỉ vì bỏ sót các bước nhỏ nhưng mang tính bắt buộc theo quy định.

Phân tích từng bước trách nhiệm pháp lý

Dưới đây là bảng chi tiết các nghĩa vụ và chế tài kèm theo nếu doanh nghiệp không thực hiện đúng:

Một doanh nghiệp chỉ cần sai sót ở 2–3 bước trên đã có thể bị xử phạt từ vài chục đến hàng trăm triệu đồng, chưa kể nguy cơ bị đình chỉ hoạt động nếu gây hậu quả môi trường nghiêm trọng.

Một số tình huống vi phạm điển hình

• Công ty sản xuất điện tử tại Bắc Ninh bị phạt 170 triệu đồng vì ký hợp đồng xử lý với đơn vị không đủ năng lực.
• Cơ sở may mặc tại Bình Dương bị đình chỉ 3 tháng do xả lén dung môi chứa kim loại nặng, kèm phạt 320 triệu đồng.
• Một doanh nghiệp ngành sơn vi phạm kê khai CTNH và không lưu hồ sơ đầy đủ, bị phạt 50 triệu đồng, mất luôn gói thầu cung ứng cho đối tác nước ngoài vì vi phạm tiêu chuẩn môi trường ISO.

Các ví dụ trên cho thấy việc thiếu kiểm soát quy trình không chỉ dẫn đến trách nhiệm pháp lý mà còn ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu, cơ hội kinh doanh.

Hậu quả và rủi ro nếu doanh nghiệp vi phạm

Nhiều doanh nghiệp lầm tưởng rằng chỉ cần ký hợp đồng với đơn vị thu gom là đã hoàn tất nghĩa vụ xử lý chất thải. Tuy nhiên, theo quy định hiện hành, trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp bắt đầu từ khi chất thải phát sinh cho đến khi được xử lý đúng quy chuẩn. Việc thiếu hiểu biết hoặc chủ quan trong khâu quản lý không chỉ dẫn đến xử phạt hàng trăm triệu đồng mà còn làm tổn hại nghiêm trọng đến uy tín và khả năng vận hành bền vững của doanh nghiệp trong dài hạn.

Các hậu quả điển hình khi vi phạm

• Mức phạt hành chính: Có thể lên tới 1 tỷ đồng đối với tổ chức vi phạm nhiều hành vi liên tiếp
• Đình chỉ hoạt động: Tạm thời hoặc vĩnh viễn nếu gây hậu quả môi trường nghiêm trọng
• Thu hồi giấy phép đầu tư: Với các doanh nghiệp FDI hoặc lĩnh vực đặc thù
• Bị truy cứu trách nhiệm hình sự: Nếu hành vi vi phạm gây thiệt hại nghiêm trọng đến môi trường sống, căn cứ theo Điều 235 – Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)

Tác động lâu dài đến doanh nghiệp

• Mất hợp đồng hoặc bị loại khỏi các gói thầu do không đạt chuẩn môi trường (ISO 14001, ESG,…)
• Bị liệt kê trên danh sách “đen” của Sở TNMT, khó được phê duyệt dự án mới
• Gây bất mãn và phản ứng tiêu cực từ cộng đồng dân cư xung quanh, dẫn đến biểu tình, kiến nghị

Doanh nghiệp nên làm gì trong từng tình huống?

Mỗi doanh nghiệp có đặc thù vận hành khác nhau nên quy trình xử lý chất thải nguy hại cũng không hoàn toàn giống nhau. Tuy nhiên, điểm chung không thể bỏ qua là trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp phải được đảm bảo ở mọi bước – từ phát sinh, phân loại đến chuyển giao và lưu hồ sơ. Chủ động đánh giá rủi ro theo từng tình huống cụ thể là cách hiệu quả nhất để ngăn chặn vi phạm và duy trì hoạt động ổn định, đúng luật.

Tình huống 1: Mới bắt đầu phát sinh CTNH

Việc cần làm ngay:

• Liên hệ Sở TNMT để đăng ký chủ nguồn thải
• Xác định mã chất thải theo danh mục CTNH tại Thông tư 02/2022/TT-BTNMT

Rủi ro nếu bỏ qua:

• Bị quy vào vi phạm không khai báo nguồn phát sinh, phạt 20–50 triệu đồng

Tình huống 2: Có phát sinh CTNH nhưng chưa xử lý riêng biệt

Việc cần làm:

• Tổ chức phân loại – lưu trữ riêng biệt
• Dán nhãn, ghi chú rõ ràng tại kho CTNH (có mái che, chống thấm)

Rủi ro tiềm ẩn:

• Nếu bị phát hiện lưu chung với chất thải thông thường → phạt đến 100 triệu đồng

Tình huống 3: Đã có hợp đồng xử lý nhưng đơn vị không đủ điều kiện

Việc cần làm:

• Kiểm tra lại giấy phép hành nghề của đối tác xử lý chất thải
• Yêu cầu cung cấp hồ sơ pháp lý trước khi chuyển giao

Rủi ro nếu không kiểm tra:

• Doanh nghiệp chịu trách nhiệm pháp lý chính, bị xử phạt từ 100–200 triệu đồng

Tình huống 4: Đã từng bị thanh tra và xử phạt

Việc cần làm:

• Nhanh chóng khắc phục sai phạm, gửi báo cáo lên Sở TNMT
• Bổ sung quy trình nội bộ, lập “checklist tuân thủ định kỳ”

Lưu ý:

• Nếu tái phạm → bị xử lý nặng hơn, thậm chí đình chỉ hoạt động

Thủ tục, hồ sơ và quy định mới nhất 2025

Trong năm 2025, các quy định liên quan đến quản lý chất thải nguy hại đang được cập nhật với nhiều thay đổi đáng lưu ý, đặc biệt là với doanh nghiệp sản xuất, xây dựng, logistic và xuất khẩu.

Những điểm cập nhật nổi bật cần quan tâm

• Bổ sung danh mục CTNH mới: Theo dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư 02/2022/TT-BTNMT, một số vật liệu tái chế không còn bị xếp vào CTNH
• Chứng từ điện tử: Từ quý 2/2025, bắt buộc doanh nghiệp phải nộp chứng từ xử lý CTNH qua cổng thông tin môi trường quốc gia
• Cơ chế liên thông hồ sơ: Sở TNMT, Hải quan và Cục Thuế phối hợp kiểm tra doanh nghiệp có sử dụng nguyên vật liệu có khả năng phát sinh CTNH

Hồ sơ cần chuẩn bị đầy đủ theo quy định hiện hành

1. Đăng ký chủ nguồn thải: Bản sao CMND/đăng ký DN, sơ đồ mặt bằng, danh sách CTNH dự kiến
2. Hợp đồng xử lý CTNH: Kèm theo giấy phép hành nghề và năng lực xử lý của đơn vị đối tác
3. Chứng từ chất thải: Lập theo mẫu 01, 02 ban hành kèm Thông tư 02/2022
4. Báo cáo định kỳ: Gửi 6 tháng/lần, định dạng PDF, lưu trữ nội bộ tối thiểu 5 năm

Lưu ý về quy chuẩn ISO và ESG

• Nhiều doanh nghiệp bắt buộc phải đạt ISO 14001 nếu cung ứng cho đối tác quốc tế
• Việc không chứng minh được trách nhiệm môi trường có thể mất điểm ESG, ảnh hưởng đến vốn vay và khả năng IPO

Top hành vi vi phạm chất thải nguy hại thường gặp

Dù có quy định rõ ràng, thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp vẫn vi phạm do thiếu kiến thức pháp luật, lơ là khâu giám sát hoặc “khoán trắng” cho bên thứ ba. Dưới đây là danh sách các hành vi sai phạm phổ biến nhất được thống kê bởi Tổng cục Môi trường trong năm 2024, đi kèm mức xử phạt cụ thể theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP.

Bảng tổng hợp 7 hành vi phổ biến và mức phạt

Lưu ý: Tỷ lệ trên tính trên tổng 2.500 doanh nghiệp bị kiểm tra trong năm 2024. Nguồn: Tổng cục Môi trường – Báo cáo thường niên 2024

Các lỗi tưởng nhỏ nhưng dễ bị phạt

• Ghi sai mã CTNH: Một số doanh nghiệp khai nhầm dầu thải là “rác thải sinh hoạt” → vi phạm khai báo
• Không có biển báo tại kho chứa CTNH → vi phạm quy chuẩn an toàn
• Không lập biên bản bàn giao khi chuyển giao CTNH → dễ bị nghi ngờ “xử lý lậu”

Đây là lý do vì sao việc kiểm tra quy trình và cập nhật nhận thức pháp luật định kỳ là điều không thể thiếu. Bất kỳ hành vi sai lệch nào cũng có thể dẫn tới các hậu quả về trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến giấy phép, hồ sơ đấu thầu và cả chiến lược phát triển dài hạn.

Doanh nghiệp cần hành động gì để phòng tránh vi phạm?

• Đào tạo nội bộ định kỳ về pháp luật môi trường cho nhân sự phụ trách
• Thiết lập SOP (quy trình chuẩn) từ khâu phát sinh → lưu giữ → chuyển giao
• Lưu hồ sơ điện tử kết hợp giám sát qua camera tại kho CTNH
• Tự kiểm tra nội bộ hàng quý, không chờ thanh tra phát hiện

Trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp trong việc quản lý chất thải nguy hại không còn là vấn đề nội bộ hay “giao khoán” cho bên thứ ba. Mỗi bước sai sót – từ không kê khai, lưu giữ sai cách, đến xử lý sai đối tượng – đều có thể dẫn đến mức phạt từ vài chục triệu đến hàng tỷ đồng, thậm chí đình chỉ hoạt động. Doanh nghiệp cần chủ động cập nhật quy định pháp luật, kiểm tra quy trình nội bộ và phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng để duy trì sự tuân thủ và uy tín lâu dài.

FAQ: Những câu hỏi thường gặp

Khi nào phải đăng ký chủ nguồn thải?

Ngay khi doanh nghiệp bắt đầu phát sinh chất thải nguy hại với số lượng ≥ 600kg/năm hoặc thường xuyên. Chậm kê khai có thể bị xử phạt.

Nếu không lập chứng từ chất thải thì có bị xử phạt không?

Có. Vi phạm này bị phạt từ 10–30 triệu đồng, ngoài ra còn dễ bị nghi ngờ xử lý không đúng nơi quy định.

Trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp bao gồm những gì?

Gồm: kê khai, phân loại – lưu giữ, chuyển giao đúng quy định, lập và lưu hồ sơ, báo cáo định kỳ.

Có phải báo cáo chất thải hàng quý không?

Hiện nay, quy định yêu cầu báo cáo định kỳ 6 tháng/lần. Tuy nhiên, doanh nghiệp có thể chủ động báo cáo hàng quý để kiểm soát rủi ro.

Nếu giao chất thải cho bên không có giấy phép thì sao?

Doanh nghiệp chịu trách nhiệm pháp lý chính, bị phạt từ 100–200 triệu đồng tùy số lượng và tính chất CTNH.