Vì một môi trường xanh
Thực trạng về ô nhiễm rác thải sinh hoạt hiện nay.
Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) là những loại chất thải ở thể rắn phát sinh trong quá trình sinh hoạt của con người. Nguồn gốc phát sinh CTR bao gồm từ (1) Hộ gia đình; (2) Khu thương mại (nhà hàng, khách sạn, siêu thị, chợ…); (3) Công sở (cơ quan, trường học, trung tâm, viện nghiên cứu, bệnh viện…); (4) Khu công cộng (nhà ga, bến tàu, sân bay, công viên, khu vui chơi giải trí, đường phố…); (5) Hoạt động xây dựng; (6) dịch vụ công cộng (quét đường, công viên, khu vực vui chơi giải trí…); (7) Công nghiệp và (8) Nông nghiệp. Thành phần chủ yếu của rác thải sinh hoạt: Thực phẩm thừa, thức ăn thừa, thực phẩm hết hạn sử dụng, rau củ quả, túi ni long, hộp xốp, áo quần giày dép củ, giẻ lau, bao tay, khẩu trang, tả, sành xứ chén bát vở, chai nhựa, ống hút nhựa, ly nhựa, lon bia, lon nước ngọt, bao bì, giấy báo, thủy tinh vỡ, tàn thuốt, rác vườn, gạch, gốm, cao su, da, vải, giấy, gỗ, kim loại, vỏ ốc, xương, tro,..
Lượng CTRSH liên tục gia tang trong các năm qua trên phạm vi cả nước. Ước tính lượng CTRSH phát sinh trên toàn quốc ở các đô thị là 10 – 16%. Trong đó, lượng CTRSH phát sinh nhiều nhất ở các đô thị lớn Tp. HCM, Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ. Theo Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia giai đoạn 2016 – 2020 do Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Tài nguyên và Môi trường) công bố, thì tổng khối lượng CTRSH phát sinh của khu vực đô thị trong cả nước là 35.624 tấn/ngày (tương đương 13.002.590 tấn/năm) chiếm khoản 55% khối lượng CTRSH phát sinh của cả nước. Trong đó, Tp. HCM và Hà Nội có khối lượng phát sinh lớn nhất (12.000 tấn/ngày).
Hình khối lượng phát sinh chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực đô thị theo vùng năm 2019 (Tấn/ngày)
Hình khối lượng phát sinh chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực đô thị theo vùng năm 2019 (Tấn/năm)
Hình khối lượng phát sinh chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực nông thôn theo vùng năm 2019 (Tấn/ngày)
Hình khối lượng phát sinh chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực đô thị theo vùng năm 2019 (Tấn/năm)
Chất thải rắn sinh hoạt hiện nay được xem là một vấn nạn về môi trường không chỉ ở các đô thị lớn mà cả vùng nông thôn. Đây là chất thải gây ra tác động xấu đến môi trường như:
Gây ô nhiễm môi trường đất: Chất thải sinh hoạt trong quá trình sinh sống của con người như rác thải, đồ ăn, túi nilon, chai nhựa, nước thải sinh hoạt,… Do các loại tác thải này xả trực tiếp lên mặt đắt hoặc chôn lấp rác thải sinh hoạt. Nên môi trường đất bị ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng. Gây xói mòn đất, thoái hóa đất, ngăn chặn sự trao đổi chất trong đất và cây trồng, …
Gây ô nhiễm môi trường nước: Từ việc xả thải bừa bãi sẽ dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường và kéo theo đó là tình trạng ô nhiễm cả nước mặt lẫn nguồn nước ngầm. Nguồn nước ngầm bị ô nhiễm bởi rác thải sẽ thường là nới trú ngụ của nhiều loại vi sinh vật gây bệnh như khuẩn ecoli gây nên các bênh về đường ruột. Không những thế, rác thải là những thành phẩm hóa học hữu cơ khó phân hủy, chính vì thế mà các tạp chất này khi bị nhiễm vào nước, làm cho nguồn nước có hàm lượng tạp chất, các kim loại nặng khá cao gây hại đến các loài sinh vật và con người.
Gây ô nhiễm môi trường không khí: Rác thải sinh hoạt là một trong những nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường không khí. Khi xả thải bừa bãi, rác sẽ cuốn theo gió phát tán khắp nơi. Trong quá trình phân rã ngoài tự nhiên, rác thải đóng góp một lượng bụi rất lớn vào môi trường không khí. Mỗi ngày tại các bãi rác phát sinh ra nhiều loại khí thải độc hại tác động xấu đến môi trường. Đặc biệt việc đốt rác thải sinh hoạt tạo ra một lượng khí thải độc hại CO2, NO2, DIOXIN, …
Gây cạn kiệt nguồn tài nguyên: Việc thải bỏ rác thải sinh hoạt bừa bãi đã gây tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng ở các vùng biển, dòng sông, đồng ruộng, núi rừng, các vùng đất canh tác … làm mất môi trường sống của nhiều loài động thực vật, làm cạn kệt các nguồn tài nguyên rừng, đất, nước, thủy sinh, ….
Gây mất cảnh quan đô thị, cảnh quan môi trường: Cảnh quan môi trường đang bị hủy hoại bởi rách thải sinh hoạt do việc thải bỏ bừa bãi. Cảnh quan ngỏ xóm, đường làng nông thôn cho đến thành thị đang xấu đi từng ngày do rác thải sinh hoạt gây ra. Đâu đâu cũng thấy rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa dung một lần. Ô nhiễm rác thải làm giảm đi chất lượng sống của mỗi người dân.
Gây tắc nghẽn dòng chảy, ngập úng: Rác thải sinh hoạt có nhiều thành phần rác khó phân hủy như túi ni long, hộp xốp, ống hút, chai nhựa, bao bì, đồ mủ, vải, cao su, ... Là nguyên nhân chính gây tắt nghẽn dòng chảy kênh rạch, sông suối, gây tù đọng nước, tạo môi trường thuận lợi cho các loại sinh vật có hại cư trú, nơi chứa đựng nhiều mầm bệnh có hại đối với con người.
Gây hại đến các loài sinh vật: Nhiều loài sinh vật bị mất đi môi trường sống, ăn phải rác thải, … gây nguy cơ tuyệt chủng cho nhiều loài.
Một ví dụ về đường đi của rác thải nhựa: Dưới tác động của các yếu tố môi trường, rác thải nhựa sẽ phân rã thành những mãnh nhựa nhỏ, rồi thành những hạt nhựa siêu nhỏ gọi là Microplastic. Các hạt nhựa siêu nhỏ sẽ đi vào môi trường nước, đất, không khí và xâm nhập vào chuỗi thức ăn, cuối cùng là tích trụ trong cơ thể con người và trở thành một trong những tác nhân gây bệnh.
Đường đi của rác thải nhựa
Vì sao phải thực hiện việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn?
Từ những tác động nghiêm trọng đến môi trường, sức khẻo cộng đồng, sự phát triển kinh tế xã hội từ chất thải rắn sinh hoạt, nhà nước đã có những chủ trương, chính sách thực hiện quản lý chất thải rắn sinh hoạt một cách hiệu quả. Trong đó có quy định là chất thải rắn sinh hoạt phải được phân loại tại nguồn phát sinh trước khi chủ nguồn thải chuyển giao chất thải rắn sinh hoạt cho lực lượng thu gom vận chuyển đi xử lý. Chất thải rắn phải được phân loại bởi vì:
- Khi chất thải rắn sinh hoạt không được phân loại thì công nhân vệ sinh phải đối diện các vấn đề sức khỏe khi thu gom khi tiếp xúc với các chất thải độc hại như bóng đèn vỡ, pin, chai lọ đựng hóa chất, rác thải điện tử và các loài vi khuẩn, nấm mốc, nấm men, virus, ký sinh trùng có trong rác thực phẩm.
- Chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt cao do khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh nhiều. Ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Hiện nay, chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt là chưa đúng và chưa đủ. Hiện nay chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt từ chủ nguồn thải là hộ gia đình, người dân thấp hơn so với chi phí thực tế phải bỏ ra để thu gom, vận chuyển và xử chất thải rắn sinh hoạt cho người dân.
- Nhu cầu về quỹ đất sử dụng tăng cao cho các khu vực xử lý rác bằng phương pháp chôn lấp. Trong khi đó giá trị của đất tăng cao do nhu cầu sử dụng đất để canh tác, sản xuất và ở của người dân tăng cao.
- Rác không được phân loại để tái chế, tận dụng tài nguyên và xử lý đúng cách đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các vấn đề về môi trường, gây ra mùi hôi, khói bụi, nước rỉ rác tại các khu vực tập trung, xử lý chất thải rắn sinh hoạt.
Từ đó ta thấy việc cần thiết, cấp bách là phải thực hiện chính sách yêu cầu chủ nguồn thải (cá nhân, hộ gia đình, cơ quan, công sở, xí nghiệp, nhà máy,…) phải thực hiện việc phân loại rác. Và theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường mới nhất hiện nay, từ ngày 01 tháng 01 năm 2025 thì chính sách về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn sẽ chính thức có hiệu lực và đi vào đời sống.
Sau khi phân loại:
Những khó khăn khi thực hiện phân loại rác tại nguồn.
- Hạ tầng thu gom chất thải rắn sinh hoạt (rác thải sinh hoạt) chưa hiện đại, thô sơ, chưa đồng bộ với hướng dẫn thu gom thành 03 nhóm chất thải rắn sinh hoạt riêng biệt (nhóm chất thải tái chế tái sử dụng, nhóm chất thải thực phẩm, nhóm chất thải rắn sinh hoạt khác). Đặc biệt, chưa có phương tiện đáp ứng về mặt kỹ thuật trong việc thu gom riêng chất thải rắn thực phẩm.
- Lực lượng tham gia thu gom chất thải rắn sinh hoạt làm việc với môi trường độc hại, thiếu các thiết bị, phương tiện bảo hộ lao động, không đảm bảo về vệ sinh môi trường. Người tham gia thu gom thiếu thông tin về cách phân loại rác. Công việc thu gom rác có thu nhập thấp, môi trường làm việc không đảm bảo về vệ sinh môi trường, sức khỏe, ... nên lực lượng tham gia làm công việc thu gom có sự hạn chế hiểu biết, kiến thức vệ sinh môi trường.
- Công nghệ xử lý rác hiện nay còn lạc hậu, chủ yếu xử lý rác bằng phương pháp chôn lấp và đốt (chiếm 80% - 90% khối lượng rác được xử lý), phương pháp phân loại để tái chế chất thải chiếm tỷ lệ rất thấp (10% - 20%). (Tham khảo tháp giải pháp xử lý chất thải rắn sinh hoạt từ thấp đến cao). Hầu hết các tỉnh thành, đặc biệt khu vực ở thành phố nhỏ, thị trấn, thị xã và vùng nông thôn thì việc xử lý rác thải sinh hoạt rất khó khăn. Rác được tập trung lộ thiên, phương pháp xử lý chủ yếu là chôn lấp, đốt không hợp vệ sinh.
- Chưa có sự vào cuộc sốt sắn, ráo riết, quyết liệt từ các cơ quan quản lý nhà nước, ở đây cụ thể là từ đơn vị UBND phường, xã, thị trấn, các cơ quan, ban ngành, đoàn thể, ... Biểu hiện rõ nhất là hiện nay rất ít cơ quan công sở, trường học thực hiện nghiêm chỉnh hướng dẫn phân loại rác. Chưa đầu tư trang bị thiết bị phân loại (thùng phân loại rác), bảng thông tin, poster hướng dẫn phân loại rác cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và nhân dân đến làm việc.
- Một bộ phận không nhỏ nhiều người dân chưa sẵn sàng thực hiện hành vi phân loại rác. Xem việc thực hiện phân loại rác là hành vi khó thực hiện với các dẫn chứng như không biết phân loại các nhóm sao cho đúng, không thấy thùng phân loại rác, không có thời gian thực hiện việc phân loại rác vì rác phát sinh hằng ngày, việc bỏ rác không thể mất nhiều thời gian.
- Việc tuyên truyền, truyền thông về phân loại rác hiện nay cũng mới chỉ dừng ở việc cung cấp thông tin. Chưa có những chương trình truyền thông hướng dẫn phân loại rác, kêu gọi người dân cùng làm "truyền thông đồng hành, truyền thông cùng làm". Cái cần hiện nay là phải có các chương trình truyền thông hướng đến thay đổi thái độ của người dân về việc phân loại rác, làm sao chuyển thái độ người dân từ "thờ ơ" sang "quan tâm" hướng đến "hành động" để thay đổi hành vi bỏ rác, hình thành thói quen "phân loại rác" là một cách ứng xử có trách nhiệm với môi trường, và xã hội.
- Việc xử phạt hiện nay đối với hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường còn hạn chế. Đặc biệt, đối với các hành vi bỏ rác không đúng nơi quy định, vứt rác bừa bãi, thải bỏ rác xuống sông, kênh rạch, nơi công cộng, không thực hiện việc phân loại rác, ... vẫn chưa có biện pháp xử phạt.
- Các văn bản pháp luật về hướng dẫn thực hiện phân loại rác, các quy định xử phạt đối với hành vi bỏ rác không đúng nơi quy định, không phân loại rác, ... khá đầy đủ. Nhưng khó khăn là chúng ta chưa có lực lượng giám sát, phương tiện giám sát các hành vi đó một cách hiệu quả. Chưa có lực lượng thực thi xử phạt như các lĩnh vực ngành giao thông.
- Ngoài ra, mức xử phạt đối với hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường hiện nay vẫn còn khá cao so với thu nhập bình quân của người dân. Đơn cử như quy định tại điểm d, khoản 2, điều 25 Nghị định số 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường: "d) Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải trên vỉa hè, lòng đường hoặc vào hệ thống thoát nước thải đô thị hoặc hệ thống thoát nước mặt; đổ nước thải không đúng quy định trên vỉa hè, lòng đường phố; thải bỏ chất thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt vào ao hồ, kênh rạch, sông, suối, biển". Hoặc theo khoản 1, điều 26 Nghị định số 45/2022/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường "Điều 26. Vi phạm các quy định về phân loại, thu gom, vận chuyển, chôn, lấp, đổ, đốt, xử lý chất thải rắn thông thường 1. Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt theo quy định; không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt theo quy định." Mức xử phạt cao cũng ảnh hưởng đến khả năng chấp hành của người vi phạm. Mục đích của phạt là để răng đe và khắc phục thiệt hại do hành vi vi phạm gây ra, nhưng luật lại chưa tập trung các các giải pháp khắc phụ hậu quả để người vi phạm dễ chấp hành và thấy được tác hại do hành vi mình gây ra.
Giải pháp thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt hiện nay.
- Chương trình truyền thông, thông tin hướng dẫn phân loại rác vẫn chỉ di trùy ở mức cung cấp thông tin cho người dân, thiếu các chương trình truyền thông về hướng dẫn phân loại rác để người dân đồng hành và cùng thực hiện. Nên có một cách tiếp cận mời về cách tiếp cận mới về tuyên truyền phân loại rác hiện nay đó là các chương trình truyền thông không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin, kiến thức về phân loại rác, bảo vệ môi trường cho người dân mà còn phải tập trung vào việc thay đổi thái độ của người dân về vấn đề chất thải rắn sinh hoạt. Người dân phải nhận thức được trách nhiệm của một chủ nguồn thải đối với chất thải rắn sinh hoạt do mình phát thải ra. Từ đó người dân có thải độ đúng đắng về việc cần phải thực hiện việc phân loại rác, người dân không còn thờ ơ với môi trường, với rác thải sinh hoạt hằng ngày. Người dân không xem việc thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt là trách nhiệm của nhà nước mà là trách nhiệm chung của mọi người, của cộng đồng. Người dân phải được tạo điều kiện, môi trường để thực hành việc phân loại rác, từ đó dần dần hình thành thói quen phân loại rác trong sinh hoạt hằng ngày. Có nhiều giải pháp để hướng dẫn người dân thực hiện việc phân loại như mỗi gia đình điều cần có 01 túi/bao hoặc thùng chứa chất thải thực phẩm để gần bếp, khu vực chế biến thực phẩm trong gia đình. Cuối ngày, người dân mang túi/bao chứa chất thải thực phẩm đổ vào thùng ủ rác gia đình nếu nhà có trang bị thùng ủ hoặc làm thức ăn cho gia súc gia cầm và cũng thể giao cho người thu gom. Đối với chất thải tái chế, người dân có thể trang bị một thùng hoặc túi/bao để chứa chất thải tái chế, tái sử dụng. Thùng/bao/túi chứa chất thải tái chế tái sử dụng có thể treo, móc những vị trí thuận lợi trong nhà. Chất thải tái chế sau khi phân loại có thể cho người thu gom rác hoặc bán cho người thu mua phế liệu. Riêng nhóm chất thải rắn sinh hoạt khác thì để riêng 01 thùng/túi/bao để chuyển giao cho người thu gom. Thực hiện đơn giản như vậy nhưng giúp giảm đáng kể khối lượng rác phát sinh, đặc biệt là không để lẫn rác thực phẩm vào chất thải rắn sinh hoạt khác, làm giảm khối lượng rác dễ phát sinh mùi hôi, nấm, vi khuẩn,…
- Có các chính sách cụ thể về khen thưởng, về lợi ích kinh tế cho những người dân tích cực tham gia thực hiện việc phân loại rác. Phải làm sao để người dân thấy được hiệu quả, lợi ích thực sự khi thực hiện việc phân loại rác. Ví dụ như một gia đình cam kết thực hiện việc phân loại rác, giảm khối lượng rác phát sinh thì được ưu đãi về chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt cho gia đình đó. Mức chi trả phải thấp hơn các gia đình không thực hiện việc phân loại rác. Vệc cam kết được cụ thể hóa trong việc hành động để phân loại chất thải rắn sinh hoạt, giảm khối lượng chất thải rắn phát sinh.
- Chính quyền phải có chính sách trang bị đồng bộ thùng phân loại, lưu trữ và thu gom chất thải rắn sinh hoạt theo đúng hướng dẫn. Trong đó tập trung nghiên cứu việc phân loại, lưu chứa và thu gom xử lý chất thải rắn thực phẩm. Vì đây là nguồn nguyên liệu có gì trị kinh tế được sử dụng cho việc sản xuất đất sạch, phân hữu cơ có ích cho nghành nông nghiệp. Phải trang bị được phương tiện, thiết bị thu gom riêng nhóm chất thải thực phẩm. Đầu tư các thiết bị, trạm, nhà máy để xử lý rác thực phẩm, biến nguồn nguyên liệu này thành nguồn tài nguyên có giá trị kinh tế cao.
- Nên có chính sách khuyến khích, hướng dẫn mỗi hộ gia đình nên có 01 thùng ủ rác thực phẩm, rác nhà bếp trong gia đình. Trừ trường hợp nào giai đình không có diện tích, nhà nhỏ không đủ không gia để đặt thùng ủ. Đối với các gia đình ở khu vực nông thôn nên có trang bị thùng ủ, thùng chứa rác thực phẩm.
- Có chính sách tốt đối với người tham gia thu gom trực tiếp từ các hộ gia đình. Các hợp tác xã, doanh nghiệp tham gia công việc thu gom, vận chuyển xử lý chất thải rắn sinh hoạt có chính sách hỗ trợ người tham gia thu gom như đóng bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, thu nhập cao do đặc thù công việc thường xuyên tiếp xúc với các nguy cơ gây bệnh tật. Cơ quan nhà nước phải thường xuyên hướng dẫn, tập huấn người tham gia thu gom thực hiện nghĩa vụ giám sát các cá nhân, hộ gia đình tuân thủ việc thực hiện phân loại. Nếu chủ nguồn thài không thực hiện việc phân loại thì từ chối việc thu gom và báo về cơ quan quản lý để có biện pháp quản lý.
- Thực hiện chính sách nêu gương, nói đi đôi với làm. Yêu cầu tất cả các cơ quan công sở, trường học, bệnh viện, xí nghiệp, nhà máy, trung tâm thương mại, siêu thị, từ trụ sở ủy ban nhân dân xã phường đến trụ sở khu phố, ấp phải nghiêm chỉnh thực hiện việc phân loại rác, có thiết bị lưu chứa chất thải sau phân loại, thực hiện việc thu gom rác các nhóm chất thải đã phân loại.
- Đưa tiêu chí cam kết thực hiện việc phân loại rác vào tiêu chính đánh giá gia đình văn hóa, khu phố xanh – sạch – đẹp.
- Có giải pháp từng bước thay thế các phương tiện, thiết bị thu gom chất thải rắn sinh hoạt lạc hậu, thô sơ bằng các thiết bị thùng lưu chứa, phương tiện thu gom hiện đại, đảm bảo thu gom đúng các nhóm được hướng dẫn phân loại, không gây mất vệ sinh môi trường trong quá trình vận chuyển.
- Sớm hoàn thiện hạ tầng phục vụ công tác thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải rắn sinh hoạt sau khi được phân loại. Tập trung đầu tư khu xử lý chất thải rắn sinh hoạt, nhà máy xử lý chất thải rắn sinh hoạt với công nghệ đốt phát điện và tái chế hiện đại. Ưu tiên phát triển các trạm, nhà máy thu gom, xử lý rác thực phẩm thành phân hữu cơ theo hướng kinh tế tuần hoàn.
Bạn vui lòng để lại thông tin gồm: Tên doanh nghiệp hay cá nhân, điện thoại, địa chỉ email, chi tiết sản phẩm để chúng tôi phục vụ bạn tốt nhất. Trân trọng !
